مقاله ها

تروما برای هر آدمی ویژگی مطلق دارد، یعنی یک تروما بطور عمومی و فراگیر وجود ندارد. حالا مطلب اساسی که در این تحقیق بود همین بود، بقیه اش را که البته خودتان هم به آن توجه کردید. حالا مطلب دوم این است که این جزئی که از کُل جدا شده و زندگی خاص خودش را پیدا کرده و بعداً در عالم واقع یک حادثه ای را پیدا کرده تا به او کمک کند تا فیکسه بشود، برای فروید این می شود هسته اولیه perversion بطور عام.

سیکوتیک به دلیل اینکه نام پدرش برایش فونکسیون (کارکرد) ندارد بعد سمبولیک در او به کلی مختل است، یعنی آنچه سنگ بنای بعد سمبولیک است کار نمی کند. بنابراین بعد سمبولیک در وی مختل است

درسنامه های دکتر کدیور: معرفی بیمار – ادامه درسنامه مقاله «روانکاوی با پایان و روانکاوی بدون پایان» فروید

باز فروید دارد یک سری Speculation (گمانه زنی هایی) انجام می دهد: یکی از اینها این است که نشانه ای برای اینکه یک چنین کیفیتی وجود دارد – یعنی وجود دوگانگی در غرایز – وجود همین عشق و نفرتی است که در زندگی عاطفی انسان در همدیگر اینطور تنیده شده، و اینکه فروید معتقد است غریزه مرگ (قبلاً هم صحبتش را کردیم) غریزه ساکتی است و تظاهراتی به آن صورت ندارد و وقتی تظاهراتی دارد که با غریزه زندگی به گونه ای ممزوج شده باشد. در این موارد است که غریزه مرگ را می توان دید و آن همین Ambivalence (دوگانگی) است که در زندگی عاطفی آدمها وجود دارد (دوگانگی عشق و نفرتی که هست). فروید معتقد است هر از گاهی وقتی امتزاج این دو غریزه از بین می رود و این دو غریزه از هم منفک می شوند آن وقت می شود به گونه ای غریزه مرگ را مشاهده کرد . یکی از موارد بکار گرفتن یکی از اینها سادیسم است بعنوان یک Perversion.

فروید بارها گفته است که از یک روانکاو واقعی انتظار می رود ۳ کار انجام بدهد: ۱) هر زمان که لازم باشد تعبیری درست و بجا ارائه دهد. ۲) مقاومت های بیمار را بشناسد و بداند که آنها شامل مقاومتهای سوپرایگو و اید نیز هستند و فقط مربوط به ایگو نیستند و ۳) مهار transference neurosis که مهم ترین عمل است و آنالیز باید بر روی همین نوروز و این سمپتوم جدید انجام بگیرد. او همین جا می گوید که کار افرادی که جهت روانکاوی آموزش کافی ندیده اند همانند کسی است که دیوی را از بند رها کرده و چون نمی تواند آن را مهار کند از مقابلش می گریزد. آن دیو همین”نوروز انتقال” است. در این حالتِ عدم مهار ضربه ای اساسی بر پیکر آنالیزان و آنالیست هر دو وارد می شود.

اجبار به تکرار و حال قصد دارد از طریق دیگری آن را توضیح دهد و مجددا خاطرنشان می سازد که میان ego instincts و Sexual instincts تمایز اساسی وجود دارد و این نکته ای بسیار با اهمیت است. فروید در اینجا تأکید می کند که سائق ایگو به سمت مرگ و سائق جنسی به سمت زندگی تمایل دارد

فروید چند نکته اساسی را به فاصله چند سطر مطرح کرده که ممکن است به آنها توجه نشده باشد. یک نکته بسیار مهم این است که آنچه را که قبلاً تحت نام War neuroses یا نوروزهای جنگ صحبتش را کردیم در واقع می تواند یک نوروز تروماتیک باشد.

بهرحال فروید همیشه تأکید کرده است که Sexuality را همیشه در گسترده ترین مفهوم آن بکار برده است و در واقع باز هم همین توضیح را می توان بصورت کلی ارائه داد زیرا که ساختن یک تئوری همواره با کلمات موجود و در دسترس صورت می گیرد اما آن کلمات با معنای جدیدی مورد استفاده قرار می گیرند.

قبلا گفته شد که تمام دستگاههای فلسفی و فکری (مکتبها و مذاهب گوناگون) فقط در پی آنند که به یک پرسش (که بصورت یک ثنویت [دوگانگی] مطرح می شود)، پاسخ گویند. گاه مسئله “خیر و شر” و گاه مسئله “لذت و رنج” مطرح است. هر دستگاه فکری به نوعی به این پرسشها پاسخ می دهد. مثلا در مکاتب غربی بیشتر به لذت پرداخته اند. حتی فروید در این مقاله می گوید که آنچه الان از آن صحبت میکنیم (حاکمیت اصل لذت)، ممکن است در برخی دستگاههای فلسفی نیز مورد پذیرش قرار گرفته باشد (و منظور او مکتب hedonism است). در واقع عمده فلسفه غرب در پی پاسخگویی به این پرسش است که انسان چگونه باید از زندگی اش لذت بیشتری ببرد یا تا چه حد می تواند بخود اجازه دهد لذت ببرد و حد لذت کجاست. در مقوله ethics (اخلاق) محدوده act انسان مورد بررسی قرار می گیرد: این که چگونه باید رفتار کنیم تا لذت بیشتر و رنج کمتر داشته باشیم یا دیگران را کمتر اذیت کنیم. اما در مکاتب (یا فرزانگی های) شرق، موضوع را از روی دیگر مورد بررسی قرار میدهند و بیشتر مقوله رنج را مطرح می کنند: چرا رنج ایجاد می شود؟ چگونه باید رنج را ریشه کن کرد؟ آیا باید با رنج جنگید؟ مثلا بودائی ها اعتقاد دارند که رنج جزئی از زندگی است و انسان باید رنج بکشد.

این واژه را قبلا هم مطرح کردیم و گفتیم که قبل از فروید هم وجود داشته منتها فروید به آن یک معنای کاملا جدیدی داده و باعث شده که به قول لکان مهم ترین و منحصربه فرد ترین مفهومی باشد که در روانکاوی هست. این مفهوم منحصر به فرد به دو صورت در کارهای فروید به کار رفته: یکی به صورت یک صفت و دیگری به صورت یک اسم. وقتی به صورت صفت به کار می رود منظور هر آن چیزی است که از حوزه خودآگاه بیرون است (در یک زمان به خصوص)؛ ولی وقتی به عنوان یک اسم به کار برده می شود دیگر لوکالیزه است،

هر مشکلی در جریان کار [آنالیز] که باعث شود شخص نتواند این روند را آنگونه که باید و شاید طی کند مقاومت (Resistance) نام دارد. فروید، آنگونه که در مقاله «ماورای اصل لذت» می بینیم، می گوید: روانکاوی از سه مرحله گذشته است: در ابتدا منحصر به آنالیز تراوشات ناخودآگاه (مثل رؤیا، فراموشی، lapsus ها، بدیهه و…) بوده است و از این طریق سعی می شد به کنه ناخودآگاه دسترسی پیدا شود.

روانکاو باید این نکته را به رسمیت بشناسد که “پس مانده ای” از resistance (مقاومت) در ساختار روان باقی می ماند که آنالیز پذیر نیست و در ارتباط با بعد واقع است. اما گاه تعبیر در راستای “دلالت” است، درحالی که باید دید تعبیر (interpretation) در چه چارچوبی قرار دارد. آیا در چارچوب دلالت است یا در چارچوب معنا و بی معنایی.

علم مدرن تصور می کند حقیقت تنها در اختیار اوست، و در عین حال مقوله حقیقت را بعنوان علت العلل علم طرد می کند. اینجا یک تناقضی وجود دارد، در این شکی نیست. همانطور که در مقوله knowledge خواندیم، دانش بر دو نوع است: دانش سوژه و دانش ایگو. اینجا صحبت از این نکته است که علم مدرن مسئله شهود را نادیده گرفته و در نتیجه تنها راه دسترسی به دانش از نظر آن استدلال است، که من برای آن از لغت fact استفاده کرده ام، هر چند که فیزیک دیگر اینگونه فکر نمی کند و معتقد است که علم فیزیک تنها در شهود متولد میشود و جنبشIntuitionism در ریاضی نیز مبین آن است.

برای لکان حقیقت فقط حقیقتِ اشتیاق است و علم این نوع حقیقت را طرد می کند. یعنی گفتار علمی از آنجا شروع می شود و پیشرفت می کند که این حقیقت را بگذارد داخل پرانتز. یعنی با حذف کردن این حقیقت است که گفتار علمی به کارش ادامه می دهد.

توجه شما را به این نکته جلب می کنم که این مقاله در سال ۱۹۲۰ نوشته شده است. با اینهمه ما امروز در دهه نود میلادی، صحبت از افراد موجی می کنیم. وقتی من تازه به ایران آمده بودم، وقتی کلمه موجی را بکار می بردند متوجه نمی شدم و می پرسیدم این موجی که شما می گویید، چیست؟ برای من توضیح دادند که که آنها آدمهایی هستند که در جبهه تحت تأثیر امواج انفجار قرار گرفته اند. من درخواست کردم که یکی دو مورد از آنها را به من نشان بدهند و با شگفتی تمام متوجه شدم که آنها موارد War Neurosis بودند

ملانکولی بسیار متفاوت از سوگواری است، چون در ملانکولی رابطه سوژه با ابژه رابطه‌ای سرراست نیست. در سوگواری موضوع مشخص است: یک ابژه‌ای بوده و از دست رفته است (معمولاً هم به دلیل مرگ ابژه)؛ ولی در ملانکولی وضعیت فرق می‌کند. در اینجا یک Ambivalence نسبت به ابژه وجود دارد، و این نکته است که مسئله را پیچیده می‌کند.

از دیدگاه لکان، اگر روانکاوی قرار است ادامه حیات بدهد، باید کسانی آن را هدایت کنند (روانکاوان). امّا یک روانکاو چگونه بوجود می‌آید؟ به همین دلیل است که لکان معتقد است فقط خودش تئوری روانکاوی (فروید) را ادامه می‌‌دهد و اصرار دارد مشخص کند که چه کسانی باید آن را به پیش ببرند. اینجا مقوله Training مطرح می شود.

دو مقوله اینجا مطرح می شود، یکی اینکه لکان نقد روانکاوانه را مسخره می کند اما با اینحال معتقد است که روانکاو همیشه یک موضعی دارد، مثل هر آدم دیگری دارد در این دنیا زندگی می کند و هر اتفاقی که می افتد به او هم مربوط است، در نتیجه او موضعی دارد و موضع روانکاو باید از جایگاه روانکاوی باشد. یکی تفاوت نقد روانکاوانه است با موضع روانکاوی، اینکه Conceptهای روانکاوی را برداریم و جای دیگری ازش استفاده کنیم، کاری که خیلی فراوان صورت می گیرد، لکان با این کار مخالف است.

نزدیک شدن به پایان روانکاوی، نزدیک شدن به ابژه «a» است. هرچه آنالیزان به ابژه «a» نزدیک تر میشود، اضطرابش بیشتر می‌شود. یعنی نزدیک شدن به ابژه زاینده اشتیاق اضطراب تولید می‌کند، و این افزایش اضطراب یکی از علائم نزدیک شدن به ابژه «a» است. در سخنرانی هایی که در انجمن روانشناسی بود از پایان روانکاوی آغاز کردیم، و در این سری از کلاسها هم از مقاله فروید « روانکاوی با پایان و بی پایان » شروع کردیم و گفتیم در مکتب لکان روانکاوی دارای پایان است و آن زمانی است که آنالیزان از میان فانتاسمش عبور کند. باید از فانتاسم بنیادی عبور کند تا در نهایت به ابژه «a» برسد. وقتی اینکار انجام شد، روانکاوی پایان یافته است. و گفتیم تفاوت روانکاوی در مکتب لکان و بقیه مکاتب روانکاوی این است که آنها هیچ نوسیونی از اینکه پایان روانکاوی چیست ندارند، و به این دلیل به معیارهای زمانی رو آورده اند.

هر حال اینکه چرا جایی موظف هستید که اطلاعات را بدهید و اصلاً بر اساس این کار ارزشیابی می­ شوید و از طرف دیگر هیچ وقت به کسی اصرار نکنید. یعنی اطلاعات را تا حدی پیش می ­بریم که دیگر شما متقاضی نشوید که از طرف بخواهید برود خودش را درمان کند. بهترین مثال که چگونه نوروتیک از هر چیزی برای داشتن یک Gain استفاده می­ کند. مثلاً همان بیمار آقای زمانی. با وجود اینکه هیچ کس اصراری نکرده بود

آیا می شود دوره روانکاوی را کم کرد ؟… با صحبت هایی که شد فروید به این نتیجه رسیده که خیر با این اهدافی که الآن روانکاوی در مقابل خودش قرار می دهد نه تنها نمی شود صحبت از کوتاه کردن روانکاوی کرد بلکه با عمیق تر شدن اهداف روانکاوی مدت درمان هم طولانی تر می شود.

در روانکاوی، حداقل بر اساس نظریه فروید، تعارض اصلاً جزو برنامه است. موضوعی نیست که روی آن بخواهیم چیزی را نتیجه‌گیری کنیم. در مورد ناکامی هم که من اصلاً نمی‌دانم کامیابی و ناکامی چی هست؟ اینکه در مکتب لکان، همین ژوئی سانسی که مطرحش می‌کنیم به زبان ساده یعنی مخلوطی از لذت و درد و اینکه این مخلوط بالاخره نامش ناکامی است یا کامیابی جوابی ندارد. و اینکه توضیح فرویدی اش را بخواهیم در نظر بگیریم، فروید وقتی که صحبت از غریزه مرگ می کند و صحبت از این می کند که آنچه که در یک سیستم ناخشنودی است در سطح سیستم دیگر خشنودی است؛ یعنی آنچه برای سیستم خودآگاه ناخشنودی است در سطح ناخودآگاه یک خشنودی دارد. بنابراین ناکامی و کامیابی کلماتی است که زیاد از آن استفاده نمی کنیم و رویش هم چیزی را بنا نمی کنیم.

انتخاب این مقاله در واقع برای من مثل روش تدریس هم هست، یعنی من ترجیح می دهم که به متعلمین بگویم که ما داریم کجا می رویم و آخر کار کجاست. زیرا به نظر من – مانند فیلم های «ستوان کلمبو» در همان اول کار نشان داده می شود که چه کسی قاتل است و بعداً کل ماجرا را نشان می دهد – و فرد چون می داند کجاست و به کجا می خواهد برسد میتواند حالا پروسه را دنبال کند و ببیند که ستوان کلمبو چطور توانست قاتل را دستگیر کند. من فکر می کنم این روش خوبی است؛ وقتی آدمها بدانند در نهایت به کجا می رسند و هدف چیست، بهتر می توانند پروسه را دنبال کنند و یکی از دلایلی که این مطلب برای خواندن داده شده همین است.

پیش فرض بنیادی تفسیر روانکاوانه و فرضیه روانشناختی آن این است که هر محصول نهایی عمل رؤیا و هر محتوای آشکار رؤیا دست کم شامل یک عنصر است که مثل جایگزین موقت و مخفی عمل می‌کند که کارش نگهداشتن یا استقرار در جای چیزی است که ضرورتاَ در آن محتوی وجود ندارد. این عنصری است که در نگاه اول کاملاَ با کلیت ارگانیک صحنه تخیلی مشهود در رؤیا جور در می آید، اما اغلب در محدوده صحنه جای چیزی را نگه می دارد که این صحنه تخیلی باید به منظور شکل بخشیدن به خودش آن را سرکوب و محکوم و بیرون کند. این نوعی بند ناف است که ساختار خیالی را به فرآیند سرکوفته

در نهایت مفهومی از این پارادوکسیکال‌تر نیست. اگر من تلاش کردم درجلسه قبل دیوانگی را عمده کنم، به خاطر این است که می‌توان گفت توسط کلمه پارانویا مؤلفین تمام ابهامی را که در واژه قدیمی جنون وجود دارد، که واژه بنیادی عموم است، به نمایش گذاشته‌اند

«یک پدیده‌ی توهم به چه معناست؟ این پدیده سرچشمه خود را در آنچه که موقتاً “تاریخچه سوژه در بعد سمبولیک” می‌نامیم دارد. نمی‌دانم که آیا برای همیشه این مقارنه کلمات را حفظ خواهم کرد، زیرا که هر تاریخچه‌ای بنابر تعریف سمبولیک است، اما فعلاً این فرمول را نگه داریم. تمایز اساسی این است – مبدأ واپس زده نوروتیک در همان سطحی از تاریخچه سوژه در بعد سمبولیک قرار نگرفته است که مبدأ واپس زده‌ای که در پسیکوز با آن سروکار داریم، حتی با وجودی که روابط تنگاتنگی بین محتویات آنها وجود دارد. همین تمایز به تنهایی کلیدی را به دست می‌دهد که اجازه می‌دهد مسأله را به گونه‌ای بسیار ساده‌تر از آنچه که تا به حال مطرح شده است در نظر گرفت». [حالا لکان از مبدأ این دو واپس زده صحبت می‌کند که در تاریخچه سوژه این دو در یک سطح قرار نگرفته‌اند، حتی با وجودی که روابط تنگاتنگی بین محتویات آنها وجود دارد. پس دو نوع واپس زده داریم، در نوروز و پسیکوز، و اینها از هم جدا هستند ولی محتویات‌شان مشابه هم هستند. همین تمایز کلیدی را به دست می‌دهد که مسأله را ساده‌تر از قبل می‌توان درنظر گرفت.]

اصولاً قرائت لکان خیلی پیچیده است و اینکه من از شما خواستم ببینم چقدر از مطالب در خاطرتان هست، می خواهم ببینم که تا کجا پیش رفته ایم و دنباله مطالب را حفظ کنیم. وگرنه اگر همین امروز شروع کنم برای شما حرف بزنم، اصلاً با خودتان فکر می کنید این مطالب چیست

«می گویم مسأله چون به یک باره صحبت از درمان آنها نمی توان کرد، آنطور که در یادداشت اولیه اعلام شده بود، و کمتر از آن صحبت از درمان روان پریشی ها نزد فروید، چون او هرگز از آن جز صحبتی کوتاه به میان نیاورده است».

ژرار میلر: «شاید ژوئی سانس به دهشت نزدیک تر از هر چیز دیگری باشد، دهشتی که فروید در چشمان «موش مرد»، زمانی که او از فانتاسمش صحبت می کرد، دید.»

اما روانکاوی در گسترش و در بیرون، در اکستانسیون: آن عملی است که در خارج از دفتر روانکاو انجام می گیرد و در سطح جامعه؛ و هدفش در نهایت گسترش گفتار روانکاوی است. الان این کاری که ما داریم می کنیم، روانکاوی در اکستانسیون است

مفهوم سازی Conceptualization پسیکوزها. به خاطر همین هم هست که لکان صحبت از رابطه فهمیدن می‌کند که شما از یاسپرس صحبتی به میان آوردید و لکان برای این که بتواند هر چیزی را جای خودش قرار بدهد، آنچه را که در تئوری فروید بسیار غامض و پیچیده و در هم و بر هم است و باعث می‌شود که تعداد زیادی از افراد چیز زیادی از آن دستگیرشان نشود و آن را بگذارند کنار و شروع کنند یک سری چیزهای دیگر را جایگزین کنند

اگر خاطرتان باشد در کلاس‌های دوره قبلی در انجمن فرصتی پیش آمد که یکی از رؤیاهای من را با هم تعبیر کنیم و در آخرین جلسه آن کلاس‌ها هم راجع به یک lapsus فروید، یک مطلب فراموش شده توسط او که در ابتدای کتاب «پسیکوپاتولوژی زندگی روزمره» به آن پرداخته بود با هم به تجزیه و تحلیل پرداختیم. حالا این‌طور پیش آمده که در آخرین جلسه این دوره از کلاس‌های‌مان یک فراموشی من را مورد مطالعه قرار دهیم، که بتوانیم با این مکانیسم‌های ناخودآگاه آشنا بشویم، بیشتر آشنا بشویم. اگر خاطرتان باشد من در جلسه قبل راجع به هفت مرحله عرفان صحبت کردم و به این ترتیب آن‌ها را بر شمردم

در مورد طنز و رؤیا و تعبیر از جلسه قبل نکاتی مانده است. گفتیم که، شنونده طنز باید دارای ناخودآگاه نزدیک و مشابهی با سازنده طنز باشد و این همان چیزی است که ژک آلن میلر به آن می‌گوید «شرط مشابهت».

فروید، مکانیزم خنده را در آزاد شدن مقادیر معتنابهی انرژی سرمایه گذاری شده می‌داند. او می‌گوید وقتی می‌بینیم شنونده یک بذله چگونه می‌خندد حال آن که سازنده بذله فقط قادر به یک لذت دست دوم و یک خنده بازتابی است به این نتیجه می‌رسیم که در شنونده مبالغی از انرژی سد شده آزاد شده و تخلیه می‌گردد ...

گفتیم که عملکرد فروید تا چه حد اخلاقی بوده است. اما اخلاق روانکاوی ادامه اخلاق ارسطویی یا اخلاق کانتی نیست. اخلاق روانکاوی نه برمبنای وظیفه نه بر مبنای حکم، که بر مبنای اشتیاق است. در واقع نوروتیک کسی است که بیش از حد دغدغه وظیفه و حکم را دارد. نوع وسواسی آن به گونه‌ای و نوع هیستریک‌اش به گونه‌ای دیگر، درست به این دلیل که وظیفه و حکم آنها را از گرفتار شدن در تلاطم‌های اشتیاق محافظت می‌کند.

که تدریس در مکتب لکان، در هر دو وجه مطلب، یک روند دیالکتیکی است. از آنجایی که هیچ برنامه از پیش تعیین شده‌ای وجود ندارد، هیچ سرفصل تکلیف شده‌ای موجود نیست روند تدریس را جوشش درونی خود آن تعیین می‌کند. روانکاوی در اکستانسیون از همان منطقی پیروی می‌کند که روانکاوی در انتانسیون، یعنی جوشش درونی. برای این که شما متوجه بشوید، روانکاوی در انتانسیون آن کاری است که با آنالیزان صورت می‌گیرد، خود روند درمان، مداوا در روانکاوی و روانکاوی در اکستانسیون این کاری است که الان ما داریم انجام می‌دهیم. یعنی تدریس یعنی اشاعه روانکاوی در

در این ۱۰ جلسه‌ای که با هم خواهیم داشت مثل جلسه‌های قبلی آموزش‌مان مطالب مختلفی را مورد بررسی قرار خواهیم داد. چند جلسه اول درباره‌ی کلیات و بعد مباحث اختصاصی‌تر که بیشتر به کار حرفه‌ای شما مربوط است، پرداخته می‌شود. اصولاً هدف از این‌که این جمعیت یکدست و یکنواخت انتخاب شد، همین است. برای این‌که شما از نظر حرفه‌ای هم بالاخره یک نزدیکی‌هایی با روانکاوی دارید. نه به این دلیل که این حرفه‌ها (روان شناسی و روانپزشکی) به طور خاص قرابتی با روانکاوی داشته باشند، بلکه به این دلیل که انتخاب‌های شما برای این رشته‌ها نشان می‌دهد که یک مراحلی را پیش خودتان طی کرده‌اید که آدم‌ها بی دلیل به دست نمی‌آورند و اگر کسی در این رشته‌ها تحصیل کرده به این دلیل است که پرسش‌های خاصی داشته است. اما معتقدم که روان شناسی و روانپزشکی با روانکاوی خیلی فرق دارند، برای همین هم شما پاسخ پرسش‌هایی را که می‌خواستید پیدا نکردید و به اینجا رسیدید. مسأله، مسأله تلاشی است که انجام داده‌اید و همین شما را از دیگر کسانی که درخواست داشتند مجزا می‌کند.